WŁOS – ogólne informacje i budowa
WŁOS – ogólne informacje i budowa
Jednym z przydatków skóry oprócz paznokci u ludzi są włosy. Włosy są zrogowaciałym i w kształcie nitkowatym tworem naskórka, występującym na powierzchni skóry wyłącznie u ssaków. Występują na całej powierzchni ciała ludzkiego z wyjątkiem wewnętrznych stron dłoni, warg, podeszew i zgięć stawów. Zazwyczaj są to włosy typu meszkowatego, natomiast w okolicach pachowych i intymnych oraz na nogach, przedramionach i głowie są zdecydowanie grubsze. Owłosienie ciała zazwyczaj pełni funkcję termoregulacyjną jednak u człowieka funkcja ta została znacząco ograniczona. Ciekawą formą owłosienia są brwi, występujące tylko u człowieka i mające na celu ochronę oczu przed napływającym potem. Również rzęsy spełniają specyficzną funkcję ochrony oczu przed kurzem, owadami itp.
Po dawce ogólnych informacji o włosach skupmy się na tych najbardziej nas interesujących i których staramy się nie stracić wszelkimi możliwymi sposobami, mianowicie na włosach na głowie. Przeciętny człowiek ma ich około 150 tysięcy przy czym osoby z jasnymi włosami mają ich więcej niż te z jasnymi, wynika to z prostej przyczyny, włosy jasne są cieńsze niż włosy ciemne. Rosną średnio 1 cm miesięcznie, natomiast ich kolor uzależniony jest od wielu czynników. Jednym z nich jest oczywiście genetyka, czynnik ten ma największy wpływ. Kolejnym jest przede wszystkim klimat w jakim żyjemy. Czym nasłonecznienie jest mniejsze tym włosy populacji żyjącej na danym obszarze są jaśniejsze i odwrotnie. Rasa oczywiście też ma znaczenie, ale zdecydowanie większe w przypadku kształtu włosa. Kolor włosów zależy również od barwników jakie znajdują się we włosie. Pigmenty te nazywane są melaninami wśród których wyróżnia się eumelaninę i feomelaninę. Eumelanina to barwnik ciemny, od jej ilości zależy ton włosa. Feomelanina natomiast jest barwnikiem żółtoczerwonym a od jej ilości warunkuje odcień włosa, czym jest jej więcej tym kolor włosów jest cieplejszy. Naturalna skala barw obejmuje kolory od bardzo jasnego blond poprzez rudy do czarnych, włosy siwe oraz włosy albinosów zupełnie pozbawione barwnika.
Wyróżniamy pięć odmian kształtu włosa: proste, falowane, kręcone, kędzierzawe oraz fil-fil. Kształt włosa uzależniony jest od kształtu ich przekroju poprzecznego, czym mniej regularny tym bardziej skręcony. I tak włosy proste w przekroju są zupełnie okrągłe, falowane są lekko spłaszczone – eliptyczne, kręcone natomiast są bardziej spłaszczone ale nie zupełnie płaskie. Przekrój poprzeczny włosów kędzierzawych przypomina swym kształtem nerkę a włosów typu fil-fil rogalik.
Włosy wykazują szereg właściwości, które mogą być wskazówką do określenia ich stanu. Przede wszystkim włosy są trwałe i odporne na czynniki mechaniczne, biologiczne i chemiczne. Włosy korzystnie reagują na środowisko kwasowe i są na nie odporne, czym środowisko jest bardziej zasadowe tym włosy staja się mniej odporne, tracą swoją trwałość i elastyczność. Tak samo reagują na środki utleniające, ulegają zniszczeniu. Czym stężenie substancji jest wyższe tym stopień uszkodzenia włosa jest większy. Giętkość i elastyczność to kolejne właściwości włosów, jednak pod wpływem ciepła włosy tracą te właściwości. Włosy mają również zdolność pochłaniania wody i przewodzenia elektryczności.
Włos wyrasta ze skóry właściwej z tak zwanego mieszka włosowego, w nim tkwi korzeń włosa, w którego dolnej części znajduje się cebulka a na jej końcu macierz odpowiedzialna za dostarczanie do włosa składników odżywczych, ponieważ połączona jest z włosowatymi naczyniami krwionośnymi. Z mieszkiem włosowym połączony jest również gruczoł łojowy produkujący sebum natłuszczające włos. Ponad powierzchnię skóry wyrasta trzon włosa, jest to struktura całkowicie martwa nie mająca zdolności samo regeneracji.
Każdy włos wypada co 2 do 6 lat, a na jego miejsce wyrasta nowy. Duża ilość włosów powoduje, że normalnym jest wypadanie nawet do 100 włosów dziennie bez uszczerbku na ich gęstości. W cyklu wzrostu włosa możemy wyróżnić trzy fazy: okres wzrostu włosa zwany anagenem i trwający od 2 do 6 lat. W okresie tym znajduje się zazwyczaj najwięcej włosów, a jego charakterystyczną cechą jest dobrze wykształcona opuszka – dolna część mieszka włosowego, w której znajduje się macierz. Drugim okresem wzrostu jest faza przejściowa czyli katagen. Trwa on od kilku dni do dwóch tygodni. Podczas fazy przejściowej opuszka zaczyna powoli zanikać i ulega rogowaceniu, z przesunięciem do góry, powstaje wówczas „kolba”, z której powstanie nowa opuszka. Ostatnim etapem jest okres spoczynku, noszący nazwę telogenu. Trwa on trzy do czterech miesięcy i charakteryzuje się tym, że zrogowaciały korzeń włosa leży bliżej powierzchni włosa niż to ma miejsce w anagenie.
Każdy włos zbudowany jest z białka – keratyny. Stanowi ona około 65 do 95% trzonu włosa. Keratyna to nierozpuszczalne w wodzie białko fibrylarne wytwarzane przez komórki nazywane keratynocytami. Keratyna występuje w formie miękkiej lub twardej i to właśnie ta odmiana jest obecna we włosach. W składzie keratyny możemy wyróżnić związki siarkowe takie jak cysteina, która zawiera grupę tiolową zdolną do tworzenia tak zwanych mostków siarczkowych – jednego z czynnika wpływającego na trzeciorzędową strukturę białek, a tym samym na strukturę włosa.
W przekroju poprzecznym włosa wyróżniamy dwie główne części włosa – wewnętrzną warstwę korową oraz zewnętrzną osłonkę. Warstwa korowa zbudowana z włókien – fibryli, które złożone są z jeszcze mniejszych włókienek pośrednich, zatopionych w spoiwie. Wnętrze włosa zawiera około 10% wody, która nadaje włosom elastyczność i trwałość. Osłonka, czyli zewnętrzna część włosa zbudowana jest natomiast z nieregularnie ułożonych kilku warstw łusek sklejonych ze sobą tłuszczowym spoiwem (ceramidy + kwasy tłuszczowe). Podsumowując warstwa korowa włosa odpowiada za wytrzymałość natomiast osłonka za wygląd. To znaczy czym łuski lepiej przylegają do siebie tym włos jest gładszy i błyszczący.
Powróćmy do kształtu włosów, który okazuje się jest w dużej mierze uzależniony od ułożenia między sobą włókien keratynowych. Natomiast ułożenie włókien definiują wiązania jakie w tej strukturze się znajdują, są to: wiązania wodorowe, jonowe i dwusiarczkowe. Żeby zmienić kształt włosa należy te wiązania „przebudować”. Tymczasowa zmiana kształtu włosa na przykład podczas modelowania zależna jest od wiązań wodorowych i jonowych i to nad nimi należy „popracować”. W przypadku trwałych zmian takich jak trwała ondulacja zrywane są wiązania dwusiarczkowe. Czynnikami umożliwiającym zrywanie wiązań w przypadku wiązań wodorowych to przede wszystkim woda i roztwory wodne substancji polarnych, wiązania jonowe zerwiemy działając substancjami zmieniającymi pH, natomiast w przypadku wiązań dwusiarczkowych potrzebne są utleniacze lub reduktory.
Ważnym czynnikiem warunkującym wygląd włosów jest woda. Jak już zostało wspomniane jest jej około 10% we włosie. Nadaje ona im elastyczność, włos suchy pozbawiony odpowiedniej ilości wody staje się sztywny i z łatwością można go uszkodzić czy też złamać. Z drugiej jednak strony włosy zawierające zbyt dużą ilość wody są wiotkie i ciężkie, co daje efekt „oklapnięcia”. Warto wiedzieć, że woda dopływa do włosa tylko i wyłącznie do korzenia, nie można dostarczyć jej poprzez namaczanie włosów, dlatego ważne jest aby zapobiegać jej wysychaniu chroniąc przede wszystkim osłonkę włosa zatrzymującą wodę wewnątrz włosa. Nieuszkodzona osłonka chroni i uszczelnia włos. Dodatkowo wodę zatrzymuje sebum pokrywające powietrznię włosa, odpowiednio natłuszczony włos jest szczelny. Jednak nadmierna ilość sebum prowadzi do zaburzenia gospodarki wodnej i wówczas włos zatrzymuje w sobie więcej wody niż jest to konieczne i dochodzi do oklapnięcia włosów o czym już wcześniej wspominałam. Często zjawisko to obserwujemy w przypadku włosów nadmiernie przetłuszczających się.